Guarani Ñe'ẽysajakuaa

GUARANI ÑE'ẼYSAJAKUAA (MORFOLOGÍA GUARANI)

Ha'e ñe'ẽtekuaa vore ñanembo'éva ñe'ẽ ñemohenda ijy-saja rupi ha avei ñe'ẽ moambueha puru. Aipóramo jaguereko mokõi mba’e tekotevẽva ñamyesakã:

1. ñe’ẽ
2. moambueha.

1. Ñe'ẽ niko ijehegui he’ise peteĩ térã hetave mba’e. Péi-cha: “kavaju” ha’e mymba réra ha “kavaju” he’ise avei jeja’o. Mayma ñe’ẽ jaipurúva Guaraníme ñamohendakuaa poapy atýpe. Ja’eporãsérõ, Guaraníme jajuhykuaa poapýichagua ñe’ẽ

2. Moambueha katu ha’e umi ñe’ẽpehẽtai. Umíva niko nde’iséi mba’eve ijeheguirei. Ñambojoajúrõ ñe’ẽ rehe katu omoambue ko’ãvape. Oĩ ñe’ẽpehẽtai papapy, avaite, ysaja, ñe’ẽapoha, ára, ñe’ẽteko, kokatu ha meñaguigua.

Ñe'ẽ ñemohenda ijysaja rupi

Guarani ñe'ẽme jaguereko poapýichagua ñe'ẽ (ocho cla-ses de palabras). Umíva ha'e:

1. Tero - Sustantivo ................ (Jagua - mesa - karai)
2. Teroja - Adjetivo ................ (Pe jagua - Mesa karape)
3. Ñe'ẽtéva - Verbo ................. (ake - rekaru - osẽ)
4. Ñe'ẽteja - Adverbio .............. (oguata porã - oho kuehe)
5. Terarãngue - Pronombre ........... (Ha'e oguata)
6. Ñe'ẽndýi - Interjección .......... (¡Cháke!, re'áta)
7. Ñe'ẽjoajuha - Conjunción ......... (Maria ha Kalo oguata)
8. Ñe'ẽriregua - Posposición ........ (oho ógape).

Ko’ã ñe’ẽ oñemohendajey oñemoambuéva (palabras variables) ha noñemoambuéivape (palabras invariables).

Umi ñe’ẽ oñemoambuéva apytépe jajuhukuaa:

• Tero,
• Teroja,
• Ñe’ẽtéva, ha
• Ñe’ẽteja

Ko’ãva rehe ñambojoapykuaa ñe’ẽpehẽtai oñandukáva:

• Papapy (número),
• Avaite (persona),
• Meña (género),
• Ysaja (forma),
• Ára (tiempo),
• Ñe’ẽapoha (voz),
• Ñe’ẽteko (modo), ha
• Kokatu (grado).

Umi ñe’ẽ naiñambuéiva apytépe jaguereko:

• Terarãngue,
• Ñe’ẽjoajuha,
• Ñe’ẽriregua, ha
• Ñe’ẽndýi.

Fuentes

• Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)